28.12.2022

Араб елдері Украина-Ресей соғысына тікелей немесе жанама түрде қатыспаса да бұл оқиға араб елдері үшін 2022 жылы есте қаларлық оқиғалардың қатарына жатады. Ресейдің Украинаға қарсы соғыс ашуы Батыс елдері тарапынан санкцияларға әкеліп соқты. Еуропа ресейлік авиация үшін әуе кеңістігін жауып, Ресейдің агрессиясын ауыздықтауға және тойтарыс беруге бірауызды іс-әрекеттерді бастап кетті. Шын мәнінде, Ресейге қарсы шектеулерді БҰҰ құрамындағы 193 елден тек 36 мемлекет енгізгенімен бұл елдер әлемнің жетекші экономикаларының қатарына жатады.

Ал Таяу Шығыс елдеріне келсек бұл аймақтың реакциясы біркелкі болмады. Таяу Шығыс елдерінің көптеген үкіметтері мен басшылары Ресейдің іс-әрекеттерін тікелей айыптаудан бас тартты немесе өз ұстанымдарын ашық білдірмеді.

Сауд Арабиясы Ресей мұнайына эмбарго жарияланып жатқанда бағаны төмендету үшін мұнай өндіруді арттырмайтынын мәлімдеді. БАӘ Мәскеудің әрекетін айыптайтын БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің қарарына дауыс беруден бас тартты. Сонымен қатар, Сауд Арабиясы мен БАӘ бірнеше жылдан бері Йеменде әскери әрекеттер жүргізіп келеді. Олардың әскери соққыларының салдарынан көбінесе бейбіт тұрғындар жапа шегуде және Сауд Арабиясы мен БАӘ Йемендегі гуманитарлық дағдарыстың шиеленісуіне кінәлі.

Египет Украинадағы оқиғаларды алаңдаушылықпен қабылдап, гуманитарлық дағдарысты болдырмау үшін дипломатиялық шешімдерге келуге шақырды. Египет Ресей мен Украинадан бидай импортына қатты тәуелді және оны тоқтату бұл елде азық-түлік дағдарысын тудыруы мүмкін.

Катар Ресейді айыптамай, барлық тараптарды ұстамдылық танытуға шақырды. Катар Әмірі сонымен бірге оның елі сұйытылған табиғи газ өндірісін көбейте алмайтындығын және энергетикалық дағдарыстың алдын алу үшін оның экспортын Еуропаға бағыттай алмайтындығын мәлімдеді.

Жалпы алғанда, Таяу Шығыс елдері, оның ішінде араб елдерінің арасынан тек Ливан ғана Украинаны толық қолдады, ал Марокко, Иордания, Тунис және Катар Украина бойынша халықаралық іс-шараларға қатысып, өздерінің Украинаға іш тартатындықтарын көрсетіп келеді. Қалған араб елдері, негізінен авторитарлық режимдер Ресейдің әрекеттерімен үнсіз қолдап отыр.

2022 жылы Сирияның Араб мемлекеттері лигасына қайта оралуы араб әлеміндегі ең маңызды қадамдардың бірі болды. Сирияның мүшелігі 2011 жылдың қарашасында тоқтатылған болатын. Сол кезде де бұл шешім саяси тұрғыдан ғана емес, заң тұрғысынан да сұрақтар туғызды. Араб Лигасының жарғысына сәйкес, бірауыздан қарар қабылданғаннан кейін ғана мүшелікті тоқтату мүмкін еді. Ал бұл мәселеде Ливан мен Йемен қарсы дауыс берсе, Ирак қалыс қалды.

Осы уақыттың бәрінде Сирия үкіметінің орнын оппозиция басып алды. Пандемия кезінде Сирия өзінің ант берген достарымен қарым-қатынасын айтарлықтай нығайтты: Сауд Арабиясымен әуе рейстері қалпына келтірілді, Біріккен Араб Әмірліктерінің елшілігі қайта ашылды, БАӘ Сыртқы істер министрі Абдулла бен Заид Әл Нахаян Дамаскіге ресми сапармен барды және арнайы экономикалық аймақ Иорданиямен шекарада құрылды.

20 қарашадан бір айға жуық уақыт бойы миллиардтаған көрермендер мен миллионнан астам жанкүйерлер футболдан 22-ші әлем чемпионаты өтіп жатқан Қатарда болып жатқан оқиғаларды бақылады. Олимпиададан кейінгі планетаның басты спорттық турнирі алғаш рет күзде-қыста және араб мемлекетінде өтті. Катар жарыстарды тікелей ұйымдастыруға және олардың айналасындағы әртүрлі инфрақұрылымдық жобаларға 220-дан 300 млрд. долларға дейін қаржы шығарды.

Катар — 1930 жылдан бастап Уругвайда бірінші әлемдік футбол чемпионаты өткен кезден бастап жер бетіндегі ең танымал спорт түрінен бас турнирді өткізу құрметіне ие болған жері жағынан ең кішкентай ел. Катар Парсы шығанағында ұзындығы 160 км және ені 55-тен 90 км-ге дейінгі шағын тегіс түбекті алып жатыр. ФИФА 2010 жылы оған әлем кубогын өткізу құқығын берді.

Әрине, халықаралық футбол федерациясының өзіндік логикасы болды. Әр төрт жыл сайын әлем чемпионаттары әр түрлі континенттерде өтеді. Сонымен қатар, мұндай жарыстар ешқашан араб елдерінде немесе мұсылмандар халықтың көп бөлігін құрайтын мемлекеттерде өткізілмеген болатын. Жаңа аймақтарда спорт түрін танымал ету және Парсы шығанағы елдерінің амбицияларына құрмет көрсету тұрғысынан ФИФА шешімі қисынды болып көрінді.         Рас, Катар жеңісінен кейін көп ұзамай 2022 жылғы Әлем кубогын ұйымдастырушы елін анықтау кезінде ықтимал сыбайлас жемқорлыққа байланысты үлкен жанжал туындады. Бірақ Цюрихтен келген спорттық функционерлер федерация президенті Зепп Блаттерді құрбандыққа шалумен шектелді.

1970 жылдарға дейін Катар түбегі әлемдегі ең кедей аймақтардың бірі болды. Тіпті толыққанды мағынада ел емес, өйткені әмірлік Британдық протектораттың астында болды. 1971 жылы тәуелсіздік алып, көп ұзамай газдың арқасында гүлдену дәуіріне аяқ басты. Катар Араб түбегіндегі көршілерінен айырмашылығы үлкен мұнай қорымен мақтана алмайды, бірақ Парсы шығанағының қайраңы табиғи газға өте бай.

Оның қоры бойынша жері шағын Катар әлемде үшінші орында. Бұл 1990 жылдары өнеркәсіптік өндіру мен сұйытылған газға өңдеуді ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Алдымен Жапонияға, содан кейін басқа Азия елдеріне, ақырында бүкіл әлемге газ тасымалдаушы танкерлер жіберіле бастады, ал әмірлікке газ долларлары ағылып келе бастады.

Қазір жан басына шаққандағы табысы бойынша Катар тұрақты түрде әлем мемлекеттерінің алғашқы бестігіне кіреді. Елдегі үш миллионға жуық халықтың оннан бір бөлігі ғана жергілікті халық. Қалғандары Үндістан, Пәкістан, Шри-Ланка, Бангладеш, Непал, Филиппин, Египет және Еуропадан келген экспаттар, еңбек мигранттары.

Газ дәуірінің отыз жылының ішінде Катар Парсы шығанағындағы басқа араб мемлекеттері сияқты түбегейлі өзгерді. Катардың астанасы Доха қазір жарқыраған зәулім ғимараттары, аралдары бар шағын Дубай. Бірақ бір сәтте бұл жайлы өмір сүру ел басшылығына аз болып көрінді және ол бүкіл әлемге Катар туралы мәлімдеме жасауға шешім қабылдады. Ірі халықаралық іс-шара өзіңді көрсету үшін өте қолайлы, ал БАӘ үшін EXPO-2020 дүниежүзілік көрмесі осындай оқиға болса, Катар футболдан әлем чемпионатын таңдады.

Әлемдік турнирді ұйымдастыруға Катарда 12 жыл уақыты болды. Әмірліктің оны өткізуге жеткілікті ақшасы бар екендігі ешкімге күмән тудырмады, бірақ нәтижесінде шығын саны әлемді таң қалдырды. Бастапқыда бюджет 200 миллиард долларға бағаланды, содан кейін ол 220 миллиард долларға дейін өсті, ал сайып келгенде, кейбір бағалаулар бойынша ол 300 миллиард долларға жетуі мүмкін.

Әлем Кубогы-2022 ұйымдастырушылары негізгі құрылыс жұмыстарын 20 қарашаға дейін аяқтады. Оқушылар демалысқа кетіп, бизнес-орталықтар сыйымдылығының тек 20 пайызы таңғы 7-ден 11-ге дейін жұмыс істеп тұр. Көптеген жұмыс берушілер чемпионат кезінде өз қызметін мүлдем тоқтатты. Бұл футбол жанкүйерлері үшін тарихта бірінші рет жасалған жағдай.

Араб елдері үшін ғана емес, бүкіл әлемге қатысты оқиға жер шары  тұрғындарының саны 8 млрд-қа жетуі болды. 15 қарашада БҰҰ планетада 8 миллиард адамға жеткенін жариялады. БҰҰ-ның қазіргі болжамдарына сәйкес, әлем халқының саны 2080 жылдары 10 миллиард адамға жетеді. Содан кейін оның өсуі баяулайды және 2100 жылға дейін 10 миллиард деңгейінде қалады.