06.12.2022

20 қарашада Катар құрамасының Эквадор құрамасына қарсы матчында 0-2 болып жеңілуімен футболдан 22-ші әлем чемпионаты басталды. Бір айға жуық уақыт бойы миллиардтаған көрермендер мен миллионнан астам жанкүйерлер газдың өте үлкен қорына ие осы кішкентай Парсы шығанағы елінде болып жатқан оқиғаларды бақылайды. Олимпиададан кейінгі планетаның басты спорттық турнирі алғаш рет күзде-қыста және араб мемлекетінде өтіп жатыр. Катар жарыстарды тікелей ұйымдастыруға және олардың айналасындағы әртүрлі инфрақұрылымдық жобаларға 220-дан 300 млрд. долларға дейін қаржы шығарды.

Катар — 1930 жылдан бастап Уругвайда бірінші әлемдік футбол чемпионаты өткен кезден бастап жер бетіндегі ең танымал спорт түрінен бас турнирді өткізу құрметіне ие болған жері жағынан ең кішкентай ел. Катар Парсы шығанағында ұзындығы 160 км және ені 55-тен 90 км-ге дейінгі шағын тегіс түбекті алып жатыр. ФИФА 2010 жылы оған әлем кубогын өткізу құқығын берді.

Әрине, халықаралық футбол федерациясының өзіндік логикасы болды. Әр төрт жыл сайын әлем чемпионаттары әр түрлі континенттерде өтеді. Сонымен қатар, мұндай жарыстар ешқашан араб елдерінде немесе мұсылмандар халықтың көп бөлігін құрайтын мемлекеттерде өткізілмеген болатын. Жаңа аймақтарда спорт түрін танымал ету және Парсы шығанағы елдерінің амбицияларына құрмет көрсету тұрғысынан ФИФА шешімі қисынды болып көрінді.         Рас, Катар жеңісінен кейін көп ұзамай 2022 жылғы Әлем кубогын ұйымдастырушы елін анықтау кезінде ықтимал сыбайлас жемқорлыққа байланысты үлкен жанжал туындады. Бірақ Цюрихтен келген спорттық функционерлер федерация президенті Зепп Блаттерді құрбандыққа шалумен шектелді.

1970 жылдарға дейін Катар түбегі әлемдегі ең кедей аймақтардың бірі болды. Тіпті толыққанды мағынада ел емес, өйткені әмірлік Британдық протектораттың астында болды. 1971 жылы тәуелсіздік алып, көп ұзамай газдың арқасында гүлдену дәуіріне аяқ басты. Катар Араб түбегіндегі көршілерінен айырмашылығы үлкен мұнай қорымен мақтана алмайды, бірақ Парсы шығанағының қайраңы табиғи газға өте бай.

Оның қоры бойынша жері шағын Катар әлемде үшінші орында. Бұл 1990 жылдары өнеркәсіптік өндіру мен сұйытылған газға өңдеуді ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Алдымен Жапонияға, содан кейін басқа Азия елдеріне, ақырында бүкіл әлемге газ тасымалдаушы танкерлер жіберіле бастады, ал әмірлікке газ долларлары ағылып келе бастады.

Қазір жан басына шаққандағы табысы бойынша Катар тұрақты түрде әлем мемлекеттерінің алғашқы бестігіне кіреді. Елдегі үш миллионға жуық халықтың оннан бір бөлігі ғана жергілікті халық. Қалғандары Үндістан, Пәкістан, Шри-Ланка, Бангладеш, Непал, Филиппин, Египет және Еуропадан келген экспаттар, еңбек мигранттары.

Газ дәуірінің отыз жылының ішінде Катар Парсы шығанағындағы басқа араб мемлекеттері сияқты түбегейлі өзгерді. Катардың астанасы Доха қазір жарқыраған зәулім ғимараттары, аралдары бар шағын Дубай. Бірақ бір сәтте бұл жайлы өмір сүру ел басшылығына аз болып көрінді және ол бүкіл әлемге Катар туралы мәлімдеме жасауға шешім қабылдады. Ірі халықаралық іс-шара өзіңді көрсету үшін өте қолайлы, ал БАӘ үшін EXPO-2020 дүниежүзілік көрмесі осындай оқиға болса, Катар футболдан әлем чемпионатын таңдады.

Әлемдік турнирді ұйымдастыруға Катарда 12 жыл уақыты болды. Әмірліктің оны өткізуге жеткілікті ақшасы бар екендігі ешкімге күмән тудырмады, бірақ нәтижесінде шығын саны әлемді таң қалдырды. Бастапқыда бюджет 200 миллиард долларға бағаланды, содан кейін ол 220 миллиард долларға дейін өсті, ал сайып келгенде, кейбір бағалаулар бойынша ол 300 миллиард долларға жетуі мүмкін.

Соңғы шығындар әлі күнге дейін түсініксіз, өйткені турнирге орай басталған көптеген жобалар аяқталған жоқ. Әлем кубогы-2022, шын мәнінде, ел басшылығы үшін үлкен инфрақұрылымдық инвестицияларды салуға ыңғайлы себеп болды. Барлық соманың ішінде тікелей жаңа спорт ареналарын салуға немесе ескі спорт ареналарын түрлендіруге жұмсалған шығындар тек 6 — 6,5 млрд . АҚШ долларын ғана құрады.

Инвестицияның негізгі бағыты Дохадан солтүстікке қарай 23 км жердегі Лусаил қаласының құрылысы болды. Тұрғын үй, кеңсе, қонақ үйлер, яхта клубтары, сауда және ойын-сауық орталықтары, гольф-курорт, жасанды аралдар салу 50-60 миллиард долларды құрайды деп күтілген. Қала 450 мың адамға арналған, сонымен қатар әлем кубогының басты стадионы мен «Формула-1» Гран-при трассасы орналасқан. Дәл осы Дубайдан үлгі алған елді әлемдік демалыс, сауда және ойын-сауық орталығына айналдырып, Катардың жаңа келбеті болуы керек.

Бірақ ауқымды инвестициялар Лусаилмен шектелмейді. Доха орталығынан 10 км қашықтықта БАӘ-дегі ұқсас жобаларға бәсекелес 45 мың тұрғынға арналған «Інжу аралы» құрылды. Оның тұрғын үйлері мен қонақ үйлері бүкіл әлемге Катардың мүмкіндіктерін көрсете отырып, чемпионат қонақтарын қабылдап жатыр. Инфрақұрылымды, әсіресе көліктік инфрақұрылымды жаңғыртуға орасан зор сомалар жұмсалды. Жаңа жолдар салынды, 2019 жылы Катарда метрополитен ашылды, инженерлік желілер кеңейтілді, соның ішінде бүкіл кәріз жүйесі ауыстырылды. Доха әуежайы соңғы екі жылда әлемдегі ең үздік деп танылып отыр.

Сонымен бірге, барлық өзгерістер, тіпті шексіз қаржыландыруды ескере отырып, қиындықсыз жүрмейді. Чемпионат нысандарының құрылысы ФИФА мен басқа да халықаралық ұйымдарда жұмысшылардың еңбек жағдайлары, өлім деңгейі туралы сұрақтар туғызды. Жұмысшылардың барлығы дерлік Оңтүстік Азия елдерінен келгендер. 2017 жылы Катар халықаралық кәсіподақтар конфедерациясымен келісімге келіп, мигрант құрылысшылардың еңбек жағдайлары мен оның төлем жүйесін түбегейлі жақсартуға міндеттенді. Ең төменгі жалақы 25 пайызға көтерілді. Жұмыс берушілер жұмысшыларға тұру және тамақтану үшін белгілі бір сомаларды төлеуге міндеттелді. Құрылысшылар жұмыс берушінің тиісті рұқсатынсыз жұмыс орнын ауыстыруға және елден кетуге құқылы болды. Жазғы кезеңде барлық ашық жұмыстар сағат 10.00-ден 15.30-ға дейін тоқтатылды.

Кейбір нысандар жарыс басталғанға дейін, негізінен COVID-19 пандемиясымен байланысты кешігулерге байланысты аяқталмады. Бұл, ең алдымен, тұрғын үйлерге қатысты еді. 2022 жылдың қараша айына қарай Катар жанкүйерлерді орналастыру үшін қонақүйлерде 11 мың қосымша бөлме және тұрғын үйлерде 12 мың қосымша бөлме ұйымдастырды. Жанкүйерлердің тұру мәселесін модульдік блоктардан круиздік кемелер мен уақытша қалашықтарды салу арқылы шешілді. Ең бастысы, барлық сегіз футбол стадионының құрылысы уақытында аяқталды.

Бастапқыда Катар чемпионат матчтарын бірден 12 стадионда өткізуді көздеді, бірақ олардың саны сегізге дейін қысқарды. Олардың барлығы, біреуінен басқа, Доха орталығынан 30-32 км радиуста орналасқан. Негізгі Арена сәулетші Норман Фостердің әйгілі британдық Foster+Partners бюросы жобалаған Лусаилдегі 80 мыңдық стадион болып табылады.

Әлем Кубогы-2022 ұйымдастырушылары негізгі құрылыс жұмыстарын 20 қарашаға дейін аяқтады. Оқушылар демалысқа кетіп, бизнес-орталықтар сыйымдылығының тек 20 пайызы таңғы 7-ден 11-ге дейін жұмыс істеп тұр. Көптеген жұмыс берушілер чемпионат кезінде өз қызметін мүлдем тоқтатты. Бұл футбол жанкүйерлері үшін тарихта бірінші рет жасалған жағдай.