29.08.2022

Сауд Арабиясының ұзақмерзімдік амбициясын көрсететін жаңа қала Неом туралы алғаш рет 2017 жылы айтыла бастады. Неом грекше  «неос» — жаңа және арабша «мустақбал» — болашақ деген сөздерден құрылған атау.

Неомның орналасқан жері Қызыл теңіз жағалауындағы Иордания, Египет пен Израильге жақын жер. Сауд Арабиясының солтүстік-батысындағы Қызыл теңіз бойымен туристік трансшекаралық қаланың жобасы. Жоба авторлары әлем халқының 40 пайызы қалаға ұшақпен 4 сағат ішінде жете алады деп мәлімдейді. Неом географиялық жағынан өте тартымды табиғи ортада орналасқан. Бұл өңірде елдің қалған бөліктеріне қарағанда 10°C салқын. Алыста қарлы шыңдары бар көркем таулар, бір жағынан құмды төбелер, екінші жағынан салқын самалы бар теңіз көрінеді.

Жоспар бойынша оған Египет және Иордания шекараларындағы теңіз аумағы да кіреді. Жобаның басты міндеті -халықаралық инвестициялар тарту, елдегі озық салалар мен технологиялардың дамуын күшейту, Сауд Арабиясының мұнайға тәуелділігін азайту және оның экономикасын әртараптандыру.

Неом жобасы тақмұрагері Мухаммад бен Салманның  Сауд Арабиясының экономикасын модернизациялау және мұнайдан бас тарту арқылы әртараптандыру үшін жасаған «Болашақ-2030» жобасының ресми бөлігі болып табылады. Бұл ретте мұндай қаланың құрылысы ең алдымен мұнай бағасының жоғары болуына және патшалықтың мұнай табысына байланысты екені түсінікті. Әртараптандырудан басқа, Неом қаласы — саяси маңызы бар жоба.

Әр елдің алыс болашаққа көзқарасы бар. Мысалы, Қытайда 2049 жылға қарай коммунизмді құруды сипаттайтын «200 жылдық мерейтой» жоспары бар. БАӘ-нің Премьер-министрі Мухаммад бен Рашид Әл Мактум «БАӘ ғасыры-2071» жоспарын әзірледі. Көптеген елдердің 2030, 2035 немесе 2040 жылдарға арналған бағдарламалары бар.

Саудтықтар үлкен жобаның мақсатын мүлдем жасырмайды: 2030 жылға қарай патшалық мұнай тәуелділігінен құтылып, түрлі салаларда, әсіресе туризмде ақша табуға ниетті.

Тақмұрагері Мухаммад Салманның пікірінше, әлем баламалы энергия көздеріне ауыса бастайды, ал газ бен мұнай өзектілігін жоғалтады. Мұндай жағдайда Сауд Арабиясы үшін экономикасын қайта құра алуы өте маңызды, өйткені оның бюджетінің 80 пайызы мұнай сатумен қамтамасыз етіледі. Тақмұрагері өз елін алдыңғы қатарлы технологиялар, әлемдегі ең жақсы денсаулық сақтау, инфрақұрылым және туристік қызметтері бар мемлекетке айналдырғысы келеді. Сауд Арабиясы әлемдегі ең ірі 10 экономиканың қатарына кіруді және планетаның жетекші елдерінің бірі болуды армандайды.

Таяу Шығыстың басқа елдері де осындай жоспарларды жүзеге асыруда. Мысалы, БАӘ мұнайдан түсетін табыстан бірегей туристік инфрақұрылым құрып, әлемнің түкпір-түкпірінен саяхатшыларды тартады. Бұл инвестицияларды тарту үшін өте қолайлы, сондықтан билік үшін Неом қаласын салу өте маңызды. Саудтықтар қаланың құрылысына тәуелсіз қордан қаражат бөлуден басқа, шетелдік инвесторларды тартуды жоспарлап отыр. Құрылыстың жалпы құны 500 миллиард АҚШ долларын құрайды.

Ыңғайлы атмосфера таза және ұқыпты көшелермен біріктіріледі. Аумақты тазарту, қоғамдық көлік жүргізу және т.б. бойынша барлық жұмыстар роботтарға жүктеледі. Экологиялық таза гелио және жел энергетикасы таза ауаны ластамайды. Автокөліктер тек жерасты магистральдары арқылы жүре алады. Қысқа қашықтыққа тұрғындар велосипедтер мен скутермен, ал алыс қашықтыққа жүрдек пойыздармен бара алады.

Неомның бір бөлігі жағалаудан шөлге дейін созылған қала ретінде салыну жоспарланған. Идея бойынша, тұрғын үй, жұмыс және қоғамдық кварталдар мен жасыл аймақтар бір-біріне параллель ұзын даңғыл бойында орналасады. Ол арқылы дамыған қоғамдық көлік жүреді, соның арқасында турист қаланы тез аралай алады.

Неомда инвесторларға бірқатар басымдықтар беріледі. Бұл бағдарлама бойынша 21 жастан асқан кез-келген шетелдік инвестор жылжымайтын мүлік сатып алып, бизнес ашып, елге келіп-кете алатын болады. Жобаның мақсаты — өңірдегі туризмнің ірі орталығына айналу.

Неом қаласы сөзсіз сарапшылардың назарын аударады және оған қызығушылық танытушылардың саны артуда. Бірақ ол мұнай кірісін алмастыра алатын жаңа табыс көзі бола ала ма, жоқ па – бұл үлкен мәселе. Басқа елдердің тәжірибесі көрсеткендей, жаңадан салынған қалалар ешқашан өтелмейді.

Сонымен қатар, болашаққа арналған мұндай жоспарлар әрқашан қызықты, өйткені бұл прогресті жүзеге асырудың тетігі. Скептиктер «Шөлден басқа ештеңе жоқ, әдемі оқиға, жарты триллион долларлық бюджет, футуристік технологиялар және либералды заңдар. Шын мәнінде, ештеңе белгісіз, сондықтан болашақ қалалардың рөлі мен олардың қиын тағдыры туралы ойлау қызықты» деп баға берген жоба.

2021 жылға қарай Неомада әуежай салынып, 2024 жылы қала алғашқы туристерді қабылдайды, ал 2030 жылға қарай ол аймақтағы ең ірі туризм орталығына айналады деп жоспарланған еді. Алайда коронавирустық індет және оған байланысты экономикалық дағдарыс көптеген құрылыс жобаларын, соның ішінде ең озық жобаларды жүзеге асыруды тоқтатты. Сауд Арабиясында да елдің бет-бейнесі болуы тиіс жаңа қала Неомның құрылысы тоқтатылды. Сауд Арабиясының билігі және идеяның басты ынталандырушысы саналатын тақмұрагері Мухаммад бен Салман оны тоқтатуға мәжбүр болды. Планетада жалғасып жатқан пандемия жаһандық экономикалық дағдарысқа әкелді, оның көріністерінің бірі Сауд Арабиясының бюджетіндегі негізгі қаражат көзі болып табылатын мұнай бағасының айтарлықтай төмендеуі болды. Ел басшылығы шығындарды өтеу үшін бірқатар танымал емес шараларға, соның ішінде қосылған құн салығын үш есе, 5-тен 15 пайызға дейін арттыруға мәжбүр болды. Неом құрылысын тоқтату үнемдеудің тағы бір тәсілі еді. Жобадан толық бас тарту туралы сөз болып отырған жоқ. Сауд Арабиясы үкіметі экономикалық жағдай жақсарғаннан кейін жобаны іске асыруға оралуға уәде берді.